یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در سال‌های اخیر وزارت نیرو برای کاهش مصرف انرژی برق در پیش گرفته است، تعرفه پلکانی برق بود. به طورکلی براساس این تعرفه گذاری وزارت نیرو به مشترکین کم مصرف پاداش‌هایی اعطا می‌کند تا توزیع عادلانه یارانه انرژی انجام شود. همچنین به مشترکینی که مصرف بالاتر از الگو دارند، یارانه انرژی تخصیص داده نمی‌شود. این الگو و تعرفه پلکانی برق در فصل‌های مختلف سال متفاوت عمل می‌کند و شرایط خاص خود را خواهد داشت. در ادامه به بررسی و معرفی قیمت گذاری پلکانی و شرایط آن می‌پردازیم.
تعرفه گذاری پلکانی چیست؟
پیش از هر چیزی باید با مفهوم دقیق این نظام قیمت گذاری و شرایط آن آشنا شویم و فرایند خرید برق را توضیح دهیم. در قیمت گذاری پلکانی یا IBT هزینه یک کالا یا به عبارتدیگر یک انرژی برای مصرف کننده نرخ ثابتی ندارد و کاملاً وابسته به میزان مصرف مشترکان است. قیمت گذاری پلکانی باعث میشود تا مشترکان به کنترل مصرف انرژی خود تمایل پیدا کنند؛ زیرا در صورتیکه مصرف انرژی خود را کنترل نکنند، هزینه آنها به صورت تصاعدی بالا می‌رود و هرچه مصرف انرژی کمتری داشته باشند، هزینه‌ها به صورت تصاعدی کمتر خواهد شد.
قیمتگذاری پلکانی در کشور ما برای انرژی‌هایی همچون برق و گاز مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بااینحال تا به الان به طور کامل از ظرفیت‌های این مدل تعرفه گذاری استفاده نشده است. براساس شرایط میان دولت و مشترکین برق در ایران استفاده از چنین تعرفه گذاری کاملاً ایده‌آل به نظر میرسد.
شرایط تعرفه پلکانی برق
واضح است که الگوی مصرف برق در فصل‌های مختلف سال متفاوت خواهند بود؛ بنابراین بهتر است با تمامی شرایط مربوط به تعرفه پلکانی برق آشنا شویم. الگوی مصرف برق در فصل‌های گرم سال، بر اساس منطقه جغرافیایی متفاوت خواهد بود. این الگوی مصرف در مناطق عادی از ۳۰۰ کیلووات، مناطق گرمسیر ۴ از ۴۰۰ کیلووات، مناطق گرمسیر ۳ از ۱۰۰۰ کیلووات، مناطق گرمسیر ۲ از ۲۰۰۰ کیلووات و در مناطق گرمسیر ۱ از ۳۰۰۰ کیلووات تعیین میشود.
با توجه به این الگوی مصرف افرادی که در فصل گرم سال بیشتر از الگوی تعیین شده، انرژی مصرف کنند، تعرفه پلکانی شامل حال آنها خواهد شد. همچنین در کنار این مشترکان، افرادی که میزان مصرف برق خود را نسبت به الگوها کاهش دهند، مشمول پاداش ۲۰ برابری خواهند شد و در قرعه‌کشی جوایز نفیس وزارت نیرو نیز، می‌توانند شرکت کنند. براساس قانون، ارائه یارانه انرژی به مشترکینی که مصرف بالاتر از الگو دارند، ممنوع است.
همچنین تعرفه برق مشترکان خانگی که مصرف بالاتر از الگو دارند، برای مصرف کمتر از الگو، مصرف بیشتر از الگو تا یک و نیم برابر، مازاد بر الگو تا دو و نیم برابر و بیش از دو و نیم برابر به ترتیب ضرایب ۵.۰، ۵.۱، ۵.۲ و ۵ برابر هزینه تامین برق را شامل میشود. در روش‌های جدید تعرفه پلکانی برق علاوهبر کاهش مصرف برق بخش خانگی و افزایش تامین برق برای بخش‌های مولد، تعرفه‌ها براساس شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور تعیین میشوند. همچنین کمک این الگوی مصرف از هرگونه ایجاد فشار اقتصادی روی قشر آسیبپذیر جامعه جلوگیری میشود.
نحوه مصرف انرژی عموم مردم
اکثر جامعه ایرانی یعنی چیزی نزدیک به ۸۰ درصد آنها مصرف انرژی متعارفی دارند و به طورکلی شامل حال افزایش تعرفه پلکانی برق نمی‌شوند. طبق آمار به دست آمده از سبد هزینه و درآمد خانواده‌های ایرانی، هزینه انرژی آنها در دهک‌های بالا از کمتر از ۵ درصد و در دهک‌های پایین از ۵ تا ۱۰ درصد است. این موضوع نشان می‌دهد که افزایش کلی تعرفه انرژی برق کاملاً به ضرر دهک‌های پایین خواهد بود؛ بنابراین تعرفه پلکانی برق شیوه مناسبی برای کنترل مصرف انرژی است.
بااینحال ده‌ها هزار خانواده پر مصرف ایرانی وجود دارند، که چندین برابر دیگر افراد جامعه انرژی برق را مصرف می‌کنند. واضح است که برای جلوگیری از هدر رفت انرژی، نباید تعرفه برق را به طور کلی افزایش داد تا مانع این بخش جزئی از جامعه شد. برای کنترل قشر پر مصرف جامعه استفاده از تعرفه پلکانی بهترین گزینه خواهد بود، تا علاوهبر جلوگیری از هدر رفت انرژی، فشاری به سایر اقشار کم مصرف جامعه وارد نشود.
نتایج قیمت گذاری پلکانی
به طورکلی سرانه مصرف انرژی یک شاخص محسوب میشود که سرانه مصرف خانوار ایرانی از این شاخص پیروی می‌کنند. این مدل تعیین می‌کند که چه میزان انرژی برق در بخش خانگی مصرف میشود و این عدد در تعداد مشترکین و بر عدد ۱۲ تقسیم خواهد شد. در ۱۰ سال گذشته سرانه مصرف برق در ایران کاملاً صعودی بوده است؛ اما از سال ۱۴۰۱ که یارانه مصرف انرژی به میان آمد ۲۵۸ کیلووات در ساعت کاهش مصرف انرژی برق داشتیم.
سال ۱۴۰۱ نخستین سالی بود که مصرف انرژی برق خانگی تا ۳.۵ درصد کاهش یافت. همچنین کاهش مصرف برق در ادارات نیز تا حد زیادی به هدفگذاری وزارت نیرو نزدیک شده است. براساس برنامه وزارت نیرو باید ۱۰۰۰ مگاوات انرژی برق در کشور کاهش می‌یافت، که تا امروز حدودا ۸۸ درصد به این هدفگذاری نزدیک شده‌ایم. البته باید توجه داشت که در زمینه کاهش مصرف برق ادارات همچنان فرصت داریم و انتظار می‌رود تا به هدف تعیین شده برای تعرفه پلکانی برق برسیم.
به طورکلی براساس آمارهای دریافت شده ادارات ایران در رده‌های E به بالای انرژی قرار دارند و از ۲ تا ۲.۵ برابر حد معمول انرژی برق را مصرف می‌کنند. این مصرف انرژی بیش از حد در ادارات به و عوامل بسیاری وابسته است، که برخی از این عوامل شامل شیوه ساختمان سازی ادارات، تجهیزات سرمایشی، فرهنگ پرسنل، قدمت ساختمان‌ها و… میشوند.
جمع‌بندی
به طورکلی تعرفه پلکانی برق شیوه عادلانه‌ای برای کنترل قشر پرمصرف و ارائه پاداش به قشر کم مصرف است. با توجه به اینکه حدود ۸۰ درصد جامعه ما مصرف متعارفی دارند، نمی‌توان از افزایش قیمت کلی استفاده کرد. همچنین تعرفه پلکانی در فصل‌های مختلف سال براساس ضریب‌های متفاوتی پیش می‌رود؛ بنابراین باید به الگوی مصرف در مناطق مختلف توجه داشت.
این شیوه کنترل مصرف انرژی تاکنون نتایج مثبتی به همراه داشته و علاوهبر بخش خانگی در بخش اداری نیز منجر به کاهش مصرف انرژی شده است. با این حال وزارت نیرو همچنان باید اقدامات بسیاری را انجام دهد تا تعرفه پلکانی برق نتایج بهتری را رقم بزند. از جمله این اقدامات می‌توان به تعویض میلیون‌ها تجهیزات سرمایشی قدیمی، تبدیل نیروگاه‌های عادی به سیکل ترکیبی و… اشاره کرد.
