کشور ما یکی از پرظرفیت‌ترین کشورهای منطقه در صنعت برق محسوب میشود. ایران ظرفیت و پتانسیل گستردهای در تولید برق دارد و به همین دلیل صادرات برق نیز انجام میدهد. در سال‌های گذشته کشور ما توانسته است با همسایه‌هایی که مرز زمینی با آنها دارد، تبادل انرژی داشته باشد. صادرات انرژی الکتریکی یکی از شیوه‌های مناسب برای تامین ارز مورد نیاز وزارت نیرو است؛ چراکه این بخش حدود ۱.۲ میلیارد دلار نیاز ارزی سالیانه دارد. در ادامه این مطلب به بررسی دقیق صادرات انرژی برق و مسائل پیرامون آن می‌پردازیم.
میزان صادرات برق ایران
به طورکلی مقدار کل تبادل برق ایران با کشورهای همسایه ۳۰۰۰ مگاوات است. کشور ما با داشتن ۹۳ هزار مگاوات ظرفیت به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده برق منطقه شناخته میشود. همچنین تبادل‌های گستردهای با کشورهای همسایه در حوزه انرژی داریم. در حالحاضر ما از سه کشور شمالی ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان برق وارد می‌کنیم. در مقابل به سه کشور بزرگ عراق، افغانستان و پاکستان صادرات برق انجام می‌دهیم.
کشور ترکیه نیز یکی از همسایگان مهم ما در حوزه انرژی است؛ چراکه تبادل دو طرفه یعنی صادرات و واردات به صورت همزمان با آن انجام میشود. سیاست صنعت برق ایران براساس تراز صفر پیش می‌رود تا در صورتیکه تولید مازاد داشته باشیم، به کشورهای مورد نظر صادر کنیم و در زمانی که کمبود برق داریم، واردات انجام دهیم. براساس این سیاست تمامی موارد مهم در نظر گرفته میشود؛ از جمله این موارد می‌توان به تفاوت ساعت شرعی، اوج بار، روزهای تعطیلی و… اشاره کرد.
صادرات ناچیز برق
همانطور که می‌دانید منابع طبیعی بسیاری همچون نفت خام، زغال سنگ و گاز طبیعی در دنیا وجود دارد که می‌توان از آنها در بازارهای بین‌المللی استفاده کرد؛ بااینحال تنها ۳ درصد از کل برق تولیدی به واسطه تجارت بیرون مرزی فراهم میشود. در آینده نزدیک تقاضای میزان برق نسبت به دیگر انرژی‌ها رشد بیشتری خواهد داشت؛ بنابراین باید توجه ویژه‌ای به تجارت و صادرات برق داشته باشیم.
کشور ما جز صادرکنندگان پیشرو برق منطقه است؛ بااینحال با توجه به میزان تولیدی که دارد سهم صادرات انرژی الکتریکی آن بسیار کم محسوب میشود. در واقع ۶۰ میلیارد کیلووات ساعت برق در کشور ما تولید شده و تنها ۵ میلیارد کیلووات ساعت از آن صادر میشود. بیشترین بخش صادرات برق ما به کشور عراق و بیشترین میزان واردات برق نیز مربوط به کشور ترکمنستان است. ظرفیت خطوط انتقال برق ما به کشورهای همسایه حدود ۳۷۵۸ مگاوات تخمین زده میشود و حدود ۸۰۰ مگاوات ظرفیت جدید نیز در حال تامین است.
در بدبینانه‌ترین حالت ظرفیت بالقوه ما برای تولید مازاد حدود ۶۸۷۰ میلیون کیلووات در ساعت و در خوشبینانه‌ترین حالت ۳۲۵۰۰ میلیون کیلووات ساعت در سال خواهد بود. تمامی این موارد با در نظر گرفتن چالش‌های تامین گاز مورد نیاز در فصل‌های سرد و نیاز داخلی در فصل‌های گرم، تخمین زده شده‌اند. البته باید توجه داشت مقدار خوش بینانه این تولید بدون توجه به مواردی همچون غیر اقتصادی بودن برق تولیدی نیروگاه همراه با راندمان پایین، خروج اضطراری و برنامه‌ریزی شده، تخمین زده شده است.
صادرات برق به عراق
همانطور که اشاره کردیم کشور ما به همسایه‌های زمینی بسیاری صادرات انرژی انجام میدهد. در این میان عراق یکی از مهم‌ترین کشورهایی است که انرژی تولید شده در ایران را دریافت می‌کند. به طورکلی صادرات ما به این کشور افزایش ۱۲۰ درصدی داشته است. سیاست صنعت برق، توسعه صادرات و خدمات فنی و مهندسی به کشورهای همسایه را به عنوان هدف خود نظر میگیرد. این هدف با توجه به نیازهایی که در منطقه و کشورهای همسایه وجود دارد شناسایی و تعیین میشود.
افزایش تبادل با کشور ترکیه
در گذشته ظرفیت تبادل انرژی الکتریکی بین ایران و ترکیه ۵۰ مگاوات بود؛ بااینحال این ارتباط به حدود ۴۵۰ مگاوات در نقاط مرزی وان رسیده است. این ارتباط الکتریکی در سال‌های گذشته به صورت آزمایشی بهره‌برداری شده و در تراز صفر میزان تبادل برق بین کشور ما و ترکیه ۴۵۰ مگاوات تعیین شد.
کسب جایگاه بالاترین میزان تراز تجاری
در حالحاضر براساس آمار ارائه شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) عراق سالیانه ۹ تراوات ساعت واردات برق انجام میدهد؛ بااینحال ظرفیت تولید این کشور به میزانی نیست که توانایی صادرات داشته باشد. با توجه به این موضوع عراق تراز تجاری منفی ۹ تراوات ساعت در سال دارد. کشور پاکستان نیز صادرات برق ندارد و صرفاً واردات انجام میدهد. بر همین اساس ۰.۵ تراوات ساعت واردات برق و تراز منفی دارد. افغانستان نیز به دلیل داشتن سالانه ۵.۵ تراوات ساعت واردات تراز منفی در این بخش کسب کرده است.
این موضوع راجع به کشور ترکیه بسیار متفاوت است؛ چراکه سالانه ۴.۱ تراوات ساعت صادرات برق انجام میدهد و میزان واردات آن نیز ۲.۳ تراوات ساعت است. این مقدارها موجب شده است تا تراز تجاری ترکیه مثبت و ۱.۸ تراوات ساعت باشد. دیگر کشورهای همسایه همچون آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، عربستان و امارات نیز تراز مثبت مشابهی با ترکیه دارند. در واقع میزان تراز این کشورها به ترتیب شامل ۱.۵۲، ۳.۲، ۰.۶، ۰.۰۴ و ۰.۲ تراوات ساعت برق می‌باشد.
در این میان کشور ما بالاترین میزان تراز تجاری برق را به خود اختصاص داده است. ایران سالانه ۵.۵ تراوات ساعت صادرات برق و ۳ تراوات ساعت واردات انجام میدهد؛ بنابراین تراز تجاری ما مثبت و ۲.۵ تراوات ساعت تعیین میشود. این میزان در حالی ثبت شده است که ما در تبادلات خود با کشورهای همسایه پیش شرط کاهش میزان صادرات در ایام گرمستان را در نظر گرفته‌ایم. با توجه به این موضوع در ایام اوج بار مصرف صادرات انرژی الکتریکی به کشورهای همسایه همچون افغانستان و عراق به حداقل می‌رسد و واردات ما نیز افزایش می‌یابد.
جمع‌بندی
به طورکلی کشور ما ظرفیت گستردهای در تولید و صادرات برق دارد؛ بااینحال از این ظرفیت‌ها به میزانی که باید استفاده نمی‌شود. کمی از تولید برق ما صرف صادرات میشود و این در حالی است که این میزان می‌تواند بسیار افزایش یابد. صادرات ما به کشورهای همسایه گسترده است و به کشورهایی همچون عراق، افغانستان و پاکستان صادرات داریم.
با کشور ترکیه نیز تبادل دو طرفه انجام می‌دهیم و علاوهبر صادرات، واردات نیز داریم. همانطور که گفتیم از ظرفیت‌های موجود به اندازه کافی استفاده نمی‌شود، اما در حالحاضر بالاترین میزان تراز تجاری را در میان کشورهای منطقه کسب کرده‌ایم.
